Wat is een fysisch gevaar?

Als men het over voedselveiligheid heeft, spreekt men vaak ook over microbiologische, chemische en fysische gevaren. Elk type gevaar brengt specifieke risico’s met zich mee die ernstige gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid van consumenten. In dit artikel richten we ons op fysische gevaren, een minder besproken maar enorm belangrijk onderwerp binnen voedselveiligheid. Wat zijn fysische gevaren precies? Hoe ontstaan ze? En welke maatregelen kunnen we nemen om de voedselveiligheid te waarborgen? Lees verder om alles te leren over deze risicofactor en hoe je deze kunt herkennen en beheersen.

Wat is een fysisch gevaar?

Een fysisch gevaar verwijst naar de aanwezigheid van ongewenste voorwerpen of vreemde materialen in voedsel die het product onveilig maken om te consumeren. Het gaat om fysieke verontreinigingen die kunnen variëren van kleine stukjes glas, plastic of metaal tot natuurlijke materialen zoals gruis of steentjes. Deze vreemde objecten kunnen per ongeluk in voedsel terechtkomen tijdens het productieproces, de verpakking, opslag of distributie.

Het risico van fysische gevaren is vooral dat het de consument kan verwonden bij het eten van het product. Denk aan het inslikken van een scherp stuk glas of een klein stukje metaal, wat kan leiden tot snijwonden, tandbreuken, verstikking of andere gezondheidsproblemen. Voor bedrijven in de voedselproductie kan dit niet alleen tot reputatieschade leiden, maar ook tot juridische aansprakelijkheden, terugroepacties en hoge kosten.

Hoe ontstaan fysische gevaren in voedsel?

Fysische gevaren kunnen op verschillende manieren in voedsel terechtkomen.

Tijdens productie

Tijdens de verwerking en productie van voedsel kunnen machines en apparatuur bijvoorbeeld kleine stukjes metaal of plastic loslaten die vervolgens in het eindproduct terechtkomen. Zelfs de kleinste onderdelen van een machine, zoals schroeven of bouten, kunnen tijdens het productieproces losraken en in het voedsel vallen. Dit gebeurt vooral bij intensieve bewerkingen zoals malen, mengen, of verpakken.

Menselijk falen

Daarnaast kunnen ook menselijke factoren een rol spelen. Denk bijvoorbeeld aan stukjes sieraden, zoals ringen of oorbellen, die per ongeluk in voedsel kunnen terechtkomen wanneer werknemers deze dragen tijdens de productie. Hetzelfde geldt voor haarnetjes en kledingvezels, die los kunnen raken en zo voor verontreiniging zorgen.

De omgeving

Een andere veelvoorkomende bron van fysische gevaren is de omgeving waarin het voedsel wordt verwerkt. Stof, vuil en zanddeeltjes kunnen bijvoorbeeld in voedsel terechtkomen tijdens het oogsten of vervoeren van grondstoffen. Bij producten die niet grondig worden gewassen of schoongemaakt, zoals bepaalde soorten groenten en fruit, kunnen deze verontreinigingen in het eindproduct blijven zitten.

De natuur

Ten slotte zijn er natuurlijke fysische gevaren, zoals kleine steentjes of gruis, die vaak voorkomen in granen, bonen en andere natuurlijke producten. Zelfs met moderne technologie kunnen deze materialen soms moeilijk volledig worden verwijderd.

Fysische gevaren en voedselveiligheid

Fysische gevaren vormen een ernstige bedreiging voor de voedselveiligheid. Ze zijn een belangrijke oorzaak van terugroepacties in de voedselindustrie en kunnen aanzienlijke schade toebrengen aan de reputatie van een merk of producent. Wanneer consumenten fysische verontreinigingen in hun voedsel vinden, kan dit leiden tot klachten, negatieve publiciteit en in sommige gevallen juridische stappen. Dit maakt het beheer van fysische gevaren niet alleen belangrijk vanuit een ethisch oogpunt, maar ook vanuit commercieel oogpunt.

Fysische gevaren kunnen ook aanzienlijke gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Scherpe objecten zoals stukjes glas, metaal of bot kunnen ernstige verwondingen veroorzaken in de mond, keel of spijsverteringskanaal van consumenten. Zelfs kleine stukken kunnen pijnlijke verwondingen veroorzaken of vast komen te zitten in de keel, wat kan leiden tot verstikking. Bij grotere objecten, zoals steentjes of harde stukken plastic, bestaat er bovendien het risico op tandbreuk.

Om deze redenen is het van groot belang dat bedrijven in de voedselindustrie uitgebreide maatregelen nemen om fysische gevaren te identificeren, beheersen en elimineren waar mogelijk. Bedrijven worden in veel gevallen verplicht om risicoanalyses uit te voeren en preventieve maatregelen te nemen om fysische gevaren te verminderen. Dit wordt vaak gedaan door middel van het HACCP-systeem (Hazard Analysis and Critical Control Points), dat bedrijven helpt om gevaren in kaart te brengen en beheersmaatregelen te implementeren.

Voorbeelden van fysische gevaren

Er zijn tal van verschillende fysische verontreinigingen die een gevaar kunnen vormen in voedselproducten. Hieronder beschrijven we enkele veelvoorkomende voorbeelden en de bijbehorende risico’s:

• Glas – Glas kan in voedsel terechtkomen door breuk van glazen verpakkingen of lampen. Het gevaar van glas is vooral dat het scherp en moeilijk te detecteren is wanneer het in kleine stukjes afbreekt. Consumenten kunnen glasdeeltjes inslikken, wat kan leiden tot ernstige inwendige verwondingen. In 2020 had Verstegen een terugroepactie vanwege mogelijk glas in haar producten.
• Metaal – Stukjes metaal kunnen afkomstig zijn van machines en apparatuur die gebruikt worden tijdens het productieproces. Zelfs een kleine metaalsplinter kan letsel veroorzaken, vooral als het een scherp of roestig stuk betreft.
• Plastic – Plastic verontreinigingen komen vaak voort uit verpakkingen die beschadigd raken tijdens het verwerkingsproces. Ook kan plastic loskomen van apparatuur in de productielijn. Plastic kan verstikkingsgevaar opleveren en, in het geval van harde plastic stukken, kan het ook tandbreuk veroorzaken.
• Steentjes en gruis – Deze materialen komen vaak voor in natuurlijke producten zoals bonen, granen en rijst. Hoewel ze niet altijd schadelijk zijn, kunnen harde stukken pijnlijke tandbreuken veroorzaken als ze niet worden verwijderd.
• Haar, stof en vezels – Deze verontreinigingen zijn meestal afkomstig van de mensen die het voedsel verwerken. Hoewel deze materialen vaak niet direct schadelijk zijn, zijn ze wel ongewenst en kunnen ze leiden tot klachten van consumenten.

Hoe kunnen fysische gevaren worden voorkomen?

Het voorkomen van fysische gevaren vereist een combinatie van technologie, strenge protocollen en oplettendheid binnen de voedselproductie. Er zijn diverse methoden die bedrijven kunnen toepassen om fysische gevaren te identificeren en te verwijderen voordat het voedsel bij de consument terechtkomt.

Een van de meest effectieve manieren om fysische verontreinigingen te detecteren, is het gebruik van metaaldetectors en röntgenapparatuur. Deze machines kunnen kleine stukjes metaal en andere verontreinigingen opsporen, zelfs als ze in een groot volume product verborgen zitten. Röntgenapparatuur kan bijvoorbeeld worden gebruikt om objecten zoals glas, bot en steentjes te identificeren die normaal niet zichtbaar zijn voor het blote oog. Door deze technologieën in de productie- of verpakkingsfase te integreren, kunnen bedrijven de aanwezigheid van fysische gevaren drastisch verminderen.

Daarnaast is een goed onderhoud van machines en apparatuur essentieel. Regelmatige inspecties en onderhoudsbeurten helpen om te voorkomen dat onderdelen losraken of verslijten, wat het risico op metaal- of plasticverontreinigingen vermindert. In veel voedselverwerkende bedrijven worden ook regels ingesteld omtrent het dragen van sieraden, haarnetjes en beschermende kleding om te voorkomen dat persoonlijke items in het voedsel terechtkomen.

Verder zijn er grondige reinigings- en inspectieprocedures nodig tijdens de verwerking en verpakking van voedsel. Dit houdt in dat medewerkers getraind worden om vreemde materialen te herkennen en te verwijderen voordat het product de fabriek verlaat. Ook moeten bedrijven maatregelen nemen om te voorkomen dat vreemde voorwerpen zoals glas of breekbare materialen überhaupt de productielijn bereiken.

Bewustwording en training van werknemers spelen ook een cruciale rol. Medewerkers moeten zich bewust zijn van de potentiële gevaren en goed getraind zijn in hygiënische werkpraktijken en kwaliteitscontroles. Door iedereen in de productieomgeving alert te maken op fysische gevaren en het belang van voedselveiligheid, kunnen veel verontreinigingen vroegtijdig worden opgemerkt en aangepakt.